#Democratie

De vreselijke oorlog in Oekraïne heeft ons duidelijk gemaakt dat een sterk Europa nodig is om ons te verdedigen, ons grondgebied, onze vrijheid en onze waarden.
Maar ook voor grensoverschrijdende problemen zoals vergrijzing, klimaatverandering en digitalisering is het nodig om samen oplossingen te vinden in Europa. Daarom wil ik het Europees Parlement in.

Mijn naam is Jolein Baidenmann. Ik ben 50, ik werk als manager open overheid bij binnenlandse zaken en ik woon met mijn man en jongste zoon hier net over de verbindingsdam, op Java-eiland.
Onze twee oudste kids studeren en wonen in Leiden. Ik ben al 35 jaar actief bij de PvdA.

Ik heb m’n hele leven te horen gehad dat ik moest dimmen. Als meisje voerde ik al actie voor walvissen, ik streed ervoor dat meisjes op voetbal mochten en ik zorgde dat de plastic bekertjes op school werden vervangen door een milieumok. Iedereen van jullie die werkt aan een betere wereld heeft wel eens te horen gekregen dat ie moest dimmen.

Ik heb Europees en internationaal Recht gestudeerd in Utrecht en mensenrechten in Zweden. De afgelopen twintig jaar heb ik gewerkt aan duurzaamheid, vrouwenrechten en buitenlands beleid. Ik zit in de Raad van Toezicht van een ecofeminisme club, WECF. Kortom, dat dimmen is nog niet helemaal gelukt. Nu zoonlief bijna volwassen is wil ik deze kennis en ervaring graag inzetten voor een sociaal en groen Europa.

Dank voor deze gelegenheid om jullie te leren kennen en te mogen praten over de uitholling van de democratie, en daarmee de samenleving.

Democratie onder druk

Als ik ooit een kleindochter krijg, dan wil ik dat er voldoende natuur is om buiten te spelen en dat ze eenvoudig een kamer vindt wanneer ze op eigen benen wil staan. Ik wil dat ze veilig met haar vriendin hand in hand over straat kan lopen en dat 1 baan voldoende is om voor haar gezin te zorgen. Maar is dat straks nog wel een haalbaar doel?

Op 6 juni met de Europese Verkiezingen staat onze democratische toekomst op het spel. Radicaal-rechts wint in heel Europa terrein. Ook daar staan onze waarden onder druk. Worden mensen die niet voldoen aan het beeld van deze rechts radicalen weggezet als tweederangsburgers. En vergis je niet, misschien geldt dat nu (nog) niet voor ons. Maar waar polarisatie en uitsluiting begint, loopt vroeg of laat iedereen risico. Want straks zijn het de intellectuelen of de creatieven die volgens extreem rechts het gevaar van de samenleving zijn.

Ik maak mij echt zorgen om polarisatie, zowel in Nederland en in Europa. Als we ons daarin laten meeslepen, dat klinkt misschien apocalyptisch, dan krijgen we hoge muren met aan een kant de haves die het goed hebben en aan de andere kant de have-nots die in armoede een strijd om te overleven voeren. Wie wil er nou in fort Europa leven?

Ons land is groot geworden door de blik naar buiten te richten. In het volle besef dat samenwerking in Europa ons land vrede, welvaart en vooruitgang brengt. Door om te zien naar elkaar én elkaar vrij te laten om te zijn wie je bent. Het zijn deze waarden van een open houding, vrijheid en solidariteit die ons land verbinden met andere vrije democratieën in Europa.
En het zijn precies de waarden die nodig zijn om werkbare oplossingen te bieden voor de uitdagingen van vandaag: internationale veiligheid, een gebrek aan betaalbare huizen, stijgende kosten, en de klimaatcrisis die onze bestaanszekerheid bedreigt.
Maar de groeiende invloed van populistische en radicaal-rechtse partijen zet onze normen, waarden, en zo ook de democratie, onder druk. Extreem rechts beschadigt de rechtsstaat, in landen als Hongarije, Italië en Slowakije maar óók in Nederland.
In Hongarije is onder Orban en zijn partij Fidesz de rechterlijke macht ingeperkt, het maatschappelijk middenveld buitenspel gezet, de vrije meningsuiting onderdrukt, en de rechten van LHBTI'ers en vluchtelingen beperkt. Hij heeft de media steeds meer onder controle gebracht en rechters ingelijfd. Dit zou nooit mogen gebeuren in een EU-lidstaat.
Het ís gelukkig mogelijk om het tij te keren. Dat hebben we gezien in Polen na de nederlaag van PiSi. Maar is dit geen makkelijk gevecht. De oude regering probeert nog steeds de democratie onderuit te halen via corrupte invloeden op de media en de rechterlijke macht.

Leiders als Orbán, Kaczyński én Wilders zijn niet ‘mild’, ze nemen al jaren de antidemocratische taal en standpunten over van Poetin en Trump. Wilders heeft geen democratische partij, Wilders is de partij. Ze worden een handje geholpen door centrumpartijen die met ze meebuigen. Het is rechtse politiek die ingaat tegen alles waar Europa voor staat. We kunnen het niet laten gebeuren.

Uitholling van de democratie

Elk volk krijgt de regering die het verdient, zei graaf Joseph de Maistre (na de Franse Revolutie). Dat is tegelijkertijd een veroordeling en oproep om zelfreflectie aan het volk. Betekent dat als er straks een gure rechtse wind waait door Europa, dat het de schuld is van het volk?

Nee, er speelt een breder probleem, namelijk de uitholling van de democratie.

Wat zien we:

Mensen hebben het idee dat politiek niet meer hun belang vertegenwoordigt
Politiek die meer over statements en oneliners dan over inhoud gaat
Verlies van respect van overheid en overheidsfunctionarissen en politici

Daar is een aantal redenen voor:

Polarisatie – vanuit rechterflank, gericht op zowel de elite als de migranten die onze welvaart zouden ondermijnen. Er zijn tweederangsburgers ontstaan.
Er is door internet sinds 30 jaar een grote toename aan informatie voor het grote publiek, maar die informatie wordt gecensureerd binnen een bubbel naar wat de doelgroep wil horen. Feiten doen er minder toe, meningen des te meer.
Er wordt wantrouwen georganiseerd richting instituties en gezagsdrager, maar dat wordt versterkt door gedrag van politici onderling, van schandalen bij overheden.
De vorm van democratische inspraak die we hebben sluit niet meer aan bij de behoeften van mensen

Daarbij is er beïnvloeding van buitenaf door Russische en Trumpiaanse trollen en buitenlandse mogendheden. Vergeet niet: de beste manier om een samenleving te ondermijnen is het creëren van interne chaos en het voeden van wantrouwen in de instituties. Dat is een bewezen manier van destabilisering van samenlevingen.

Begin april hield Menno Hurenkamp, hoogleraar Democratie als Mensenwerk, een oratie over democratiearmoede. “Democratiearmoede is het verkalken van ons vermogen om het als gelijken onder elkaar uit te houden, ondanks verschillen van mening over cultuur, ondanks verschillen in inkomen of vermogen.” Wat volgens hem nodig is, is democratie te zien als mensenwerk, waarbij vier criteria centraal staan: gelijkheid, eigenaarschap, participatie en wederkerigheid.

Het eerste criterium van democratie (gelijkheid) is dat niemand zich horig of ondergeschikt mag voelen. Kunnen alle burgers elkaar recht aankijken, zonder vrees voor de ander? Ten tweede moet iedereen zich een beetje eigenaar voelen. Al die mooie instituties, de wetten, sociale voorzieningen, huizen, wegen, scholen horen een beetje van ons allemaal te zijn en we moeten er gelijk toegang toe hebben.

Het derde criterium voor democratie als mensenwerk is gelijke participatie. “Eerlijke dialoog is cruciaal voor goede besluiten. Zonder betrokkenheid van de mensen voor wie beleid is, deugt dat beleid meestal niet.” Het vierde criterium voor democratie als mensenwerk is wederkerigheid. “Opvattingen van andere mensen bij voorbaat afserveren als onrechtmatig of achterhaald kan niet, dan suggereer je dat ze geen burgers zijn. Zonder je in anderen te proberen te verplaatsen, is er geen ruimte voor meningsverandering.

Dus wat is er te doen aan democratische uitholling? Ik noem vier punten:

Democratische invloed van burgers vergroten, door nieuwe democratische elementen toe te voegen aan het huidige systeem van representatieve democratie. Dat is echt essentieel om het vertrouwen van de samenleving in de politiek en overheid te behouden.
Je kunt denken aan burgerraden, consultatie bij politiek-gevoelige onderwerpen, lokale/regionale invloedskringen, experimenteren met innovaties in de omgang tussen burgers en bestuurders.
Dat geldt voor Europa en voor Nederland.
Zorgen dat je corrumptieve krachten beteugelt, in het echt en online. Open overheid: transparantie en betere uitleg waarom keuzes worden gemaakt en hoe het proces gaat
Zorgen dat de taal van overheid en politiek aansluit bij mensen, Terugkeren van goed gedrag in de politiek
Opvoeden naar beiden kanten: vraag niet alleen wat je land voor jou kan doen, maar wat jij voor je land kan doen

Dat geldt voor Europa en voor Nederland. Graag ga ik iets meer expliciet in op wat belangrijk is in Europa, als het gaat om tegenwicht bieden tegen democratische uitholling.

Wat willen we als GroenLinks PvdA doen in Europa tegen erosie van de democratie?

Alle Europeanen moeten kunnen vertrouwen op de overheid en beschermd zijn tegen onrecht. Onafhankelijke rechtspraak, de rechten van minderheden en persvrijheid zijn cruciale pijlers van onze democratie die we koesteren.

Het is van belang dat de Europese Commissie al bij de eerste tekenen van rechtsstaatschendingen ingrijpt. Dit kan door direct strafmaatregelen te treffen als landen fundamentele EU-waarden schenden, en democratische en rechtsstatelijke EU-standaarden weigeren na te leven. Lidstaten die mensenrechten schenden of de rechtsstaat uithollen, ontvangen geen geld van de EU. Landen die zich niet aan de basisregels van de democratie houden en onrust stoken in EU-buurlanden, pakken we harder aan. Dat betekent strengere maatregelen tegen Servië, dat de veiligheid van buurlanden als Kosovo en Bosnië-Herzegovina bedreigt.
Uitbreiding van de EU is belangrijk voor onze fysieke en economische veiligheid. Maar we tornen niet aan de voorwaarden voor toetreding op het gebied van rechtsstaat, democratie en mensenrechten. Om Europa met de uitbreiding goed te laten werken, zullen we een democratische herijking moeten doen. We moeten zorgen dat de Europese Unie bestuurbaar blijft, maar tegelijkertijd zorgen dat iedereen in het juiste tempo mee kan komen. Dit zal onherroepelijk tot een kern-Europa leiden, waarin Frankrijk en Duitsland als vanouds een beslissende rol zullen spelen. De huidige EU-verdragen bieden al de mogelijkheid om het aantal posten in de Commissie te beperken en dus niet iedereen een vaste plek aan tafel te gunnen – maar welke regeringsleider gaat dat thuis verkopen? Een andere optie is om commissariaten te verdelen in A en B-Commissarissen.

We geven het Europees Parlement meer tanden als medewetgever en controleur. Ook willen we dat het Europees Parlement initiatiefrecht krijgt waardoor het zelf wetgeving en beleid kan voorstellen in plaats van alleen te reageren op voorstellen van de Europese Commissie en regeringsleiders. De democratie versterken we ook door het Europees Parlement de mogelijkheid te geven om individuele Eurocommissarissen weg te sturen. Lidstaten moeten gezamenlijk op meer onderwerpen - zoals buitenlandbeleid, belastingen of defensie - besluiten kunnen nemen op basis van een gekwalificeerde meerderheid in plaats van unanimiteit.

Open overheid

De overheid moet transparant zijn om goed controleerbaar te zijn door burgers en de journalistiek. Dit zorgt voor vertrouwen in de overheid en de democratie.
In Nederland werk ik aan de Wet Open Overheid. Ik ben natuurlijk ook voor een Open Europa. De Europese instituties moeten daarom toegankelijker en transparanter worden. Dit is cruciaal voor het vertrouwen van Europeanen in de EU.

De Europese wetgevingsprocedure wordt transparanter door documenten uit de onderhandelingen en verslagen uit de Raadswerkgroepen openbaar te maken, net als verslagen van de Raad. Ook verbeteren we de Europese wet openbaarheid bestuur (Eurowob) en breiden we deze wet uit naar alle EU-instellingen. Actieve openbaarmaking van documenten via toegankelijke platforms wordt de regel.
Eindontvangers van Europese fondsen publiceren we in een openbaar digitaal toegankelijk overzicht.
Ook data verzameld in de publieke ruimte moet openbaar zijn. Deze publieke beschikbaarheid moet toegankelijk zijn via de officiële website van de EU.

Ik heb u meegenomen in de uitdagingen van een extreem rechtse overwinning bij de Europese Verkiezingen, in wat redenen zijn voor democratisch verval en wat we er aan kunnen doen. Ik heb benoemd waar we in Europa op in willen zetten.
Linkse en progressieve krachten moeten zich verenigen en opstaan, in Nederland en Europa. Samen zijn we met véél en bij machte het tij te keren. Daarmee kunnen we de uitholling van de democratie tegengaan.

Laat ik dan toch afsluiten met een stemoproep. Het belangrijkste is dat mensen gaan stemmen. De Europese verkiezingen staan niet bij iedereen op het netvlies, dus laat mensen weten dat u gaat stemmen en moedig mensen aan om te gaan stemmen. En als u dat dat doet, wilt u misschien wel overwegen om op mij te stemmen. In mij vindt u die voorvechter van democratie, met de kennis en ervaring zoals op het gebied van open overheid aan oplossingen te werken.

terug